Leksykon warzyw i owoców działających leczniczo

AWOKADO (smaczliwka właściwa, gruszka smaczliwka)
Stosuje się głównie przy chorobach skóry i wypadaniu włosów, ma bowiem niezwykle dużo kwasu pantotenowego. Owoc ten uznawany jest ponadto za afrodyzjak, czyli środek wzmagający popęd płciowy. Ostatnio przekonano się też, że awokado zawiera antybiotyki roślinne i substancje o działaniu antybakteryjnym, a więc może służyć do zapobiegania infekcjom jelit.

BAKŁAŻAN (oberżyna, gruszka miłosna)
To warzywo południowoeuropejskie. Jako roślina z rodziny psiankowatych, a więc z dużą zawartością solaniny, nie nadaje się do spożycia na surowo. Miąższ bakłażana zawiera substancje obniżające poziom cholesterolu, natomiast ciemnofioletowa, błyszcząca skórka całą masę kwasów organicznych, dzięki którym spożycie tej rośliny zwiększa wolumen stolca. Bakłażany (ze skórką!) podduszone bez użycia tłuszczu działają pobudzająco na wątrobę i pęcherzyk żółciowy.

BANAN
To owoc, który świetnie nadaje się na dietę podczas chorób żołądka i nerek. Może być też lekiem na artretyzm, który jest następstwem zwiększonej zawartości kwasu moczowego w płynach ustrojowych.
BORÓWKA BRUSZNICA (borówka czerwona)
Stężenie kwasów owocowych jest w tych owocach tak duże, że prawie nie można ich jeść na surowo, są bowiem bardzo kwaśne, a na dodatek cierpkie, na co z kolei wpływają zawarte w nich garbniki. Właśnie te składniki sprawiają jednak, że borówki brusznice (podobnie jak spokrewnione z nimi borówki czarne - jagody) regulują funkcję jelit i zmniejszają płynność treści jelitowej nawet w przypadku ostrych biegunek. W celach leczniczych należy żuć suszone owoce, ewentualnie namoczone uprzednio w wodzie lub w czerwonym winie. Medycyna ludowa zaleca borówki brusznice jako doskonały środek na reumatyzm.

BORÓWKA CZARNA (czernica, czarna jagoda)
Zawiera 7% garbników oraz niebieski barwnik antocyjanowy działający antybakteryjnie. Dzięki kombinacji tych dwóch składników czernice są jednym z najlepszych naturalnych środków antybiegunkowych. Barwnik wdziera się do wnętrza bakterii i hamuje jej rozwój. Garbniki natomiast wyściełają zaognioną powierzchnię błony śluzowej jelit, tworząc na niej cienką błonkę, w której nadwątlone bakterie zostają uwięzione. Następnie błona ta odrywa się i zostaje wydalona wraz z bakteriami.

BÓB
W botanice zalicza się nie do roślin strączkowych, lecz do rodzaju wyk. W stanie surowym jest lekko trujący, ale gotowanie usuwa tę właściwość. Medycyna ludowa przypisuje mu rolę środka uspokajającego.

BRZOSKWINIE
W starożytnych Chinach były zaliczane do owoców przedłużających życie. Niewątpliwą ich cechą jest jednak to, że mając kwasy owocowe i włókna wzmagają trawienie. Pestki brzoskwiń zawierają amigdalinę zwaną witaminą B17 (zawierającą resztki kwasu cyjanowodorowego), która przez medycynę niekonwencjonalną używana jest w leczeniu nowotworów.

BURAKI
Wszystkie buraki, tj. pastewne, cukrowe, czerwone lub boćwina, pochodzą od buraka dzikiego rosnącego w rejonie Morza Śródziemnego. Również w tej grupie warzyw odkryto specjalny aminokwas o działaniu leczniczym. Mowa tu o betainie. Stosując odpowiednie metody pozyskuje się obecnie betainę z buraków cukrowych i po uprzednim dodaniu sorbitu (zastępującego cukier) sprzedaje się ją w małych torebkach jako koncentrat. W tej postaci stanowi specyfik przepisywany przez lekarzy jako środek chroniący wątrobę. Można też oczywiście przyswajać betainę w naturalnej postaci, spożywając buraki i soki buraczane.

CYKORIA SAŁATOWA, CYKORIA KORZENIOWA
Na rynku znajdują się różne odmiany cykorii: cykoria sałatowa (spożywamy liście), cykoria korzeniowa biała (spożywamy korzenie), cykoria korzeniowa (zgrubiały korzeń jest po przeróbce używany jako namiastka kawy).Korzenie i liście cykorii zawierają substancję gorzką (intybinę), która działa lekko żółciopędnie. Zwiększa też wytwarzanie soków żołądkowych oraz stymuluje ruchy żołądka i czynności trzustki. Medycyna ludowa zaleca stosowanie cykorii przeciw chorobom skóry.

CYTRYNY
Owoce te mają bardzo dużo kwasów owocowych, stąd też ich kwaśny smak. Cytryny obfitują także w pektyny. Medycyna ludowa leczy cytrynami i ich sokiem następujące schorzenia: reumatyzm, artretyzm, wszelkie formy schorzeń żył, takie jak: hemoroidy, żylaki, zwapnienia żył. Sok z cytryny lub plasterek cytryny dodaje się do herbaty w celach smakowych, a także przy przeziębieniach. Cytryna leczy katar i kaszel. Dzięki dużej zawartości kwasów owocowych cytrynę powinno się jadać zapobiegawczo.

CZARNA RZEPA
Czarną rzepę podawano razem z czosnkiem i cebulą robotnikom budującym egipskie piramidy, co uwiecznia napis na piramidzie Cheopsa. Czarna rzepa jesienią i zimą zawiera najwięcej pożytecznych substancji. Czarna rzepa ma bardzo dużo potasu, wapnia, magnezu, fluoru, żelaza, cynku, manganu. Jest poza tym źródłem witaminy z grupy B oraz witaminy C i A. Nie bez znaczenia pozostają aktywne enzymy, fitincydy (substancje bakteriobójcze) i białka. Od dawna czarną rzepą leczono niestrawności, schorzenia wątroby i woreczka żółciowego. Z wyciągu czarnej rzepy produkuje się znany i ceniony lek raphacholin (od łacińskiej nazwy rzodkwi – raphanus). Poleca się ją również przy wzdęciach. W medycynie ludowej stosowano ją powszechnie w kuracjach leczących anemię. Zasłynęła także jako skuteczny środek przeciwbólowy i przeciwzapalny. Polecana jest w bólach reumatycznych, nerwobólach i bólach gośćcowych. Są takie schorzenia, przy których należy zrezygnować z leczenia czarną rzepą. Są to: silna niewydolność serca, nerek, nadkwaśność żołądka i nieżyt jelita cienkiego. Czarna rzepa działa wzmacniająco na włosy. Powinni jej używać ci wszyscy, których włosy tracą "blask" i wyglądają na zmęczone. Wystarczy utrzeć na tarce kilka rzodkwi i wycisnąć sok przez gazę. Sok wcieramy w skórę głowy na 3 godziny przed myciem głowy. Tak postępujemy co drugi-trzeci dzień przez miesiąc.

CZOSNEK
Jest jedną z najstarszych roślin leczniczych i przypraw. Przeprowadzone badania udowodniły, że czosnek obniża poziom tłuszczu i cholesterolu we krwi człowieka. Wyciąg z czosnku pospolitego obniża w szczególności poziom tłuszczów we krwi, które przyczyniają się do wapnienia tętnic. Stosowanie czosnku jest szczególnie wskazane przy następujących dolegliwościach:- w razie osłabienia wzroku na tle naczyniowym,- w razie wapnienia naczyń krwionośnych krezki jelit. Ponadto czosnek działa ogólnie wzmacniająco, pomaga zwalczać tasiemce, a także glisty ludzkie.

DYNIA
Ma działanie lekko przeczyszczające, jest również podawana przy biegunkach, zasysa bowiem toksyny z jelit. Medycyna ludowa uznaje miąższ dyni za świetny lek na schorzenia reumatyczne.
Medycyna ludowa od dawna wykorzystuje lecznicze właściwości pestek dyni. Używa się ich, zarówno u dzieci jak i dorosłych, przeciwko pasożytom układu pokarmowego, m.in. tasiemcowi uzbrojonemu i nieuzbrojonemu, owsikom, gliście ludzkiej a także tęgoryjcowi dwunastnicy. Kukurbicyna z pestek łatwo przenika do ciała pasożytów i poraża ich układ nerwowy. Natomiast nie jest toksyczna dla człowieka, gdyż nie wchłania się w przewodzie pokarmowym i nie drażni śluzówki. Pestki z dyni, jako środek zwalczający pasożyty, jest więc całkowicie nieszkodliwy i można go stosować przez dłuższy czas zamiast farmaceutyków. Pestki z dyni to szczególnie cenny środek w leczeniu robaczycy u dzieci, bo nie musimy przy nim obawiać się przedawkowania i działań ubocznych.

FASOLA NISKA, FASOLA TYCZKOWA
Zielone i żółte strąki fasoli niskiej (tzw. fasola szparagowa) zawierają substancje o działaniu łagodnie odwadniającym i oczyszczającym płyny ustrojowe. Ma ona właściwości glukokininy, wspiera bowiem działanie insuliny - hormonu trzustki regulującego poziom cukru w krwi. Może jednak tylko partnerować zawartej w organizmie insulinie, czy to tej produkowanej przez trzustkę, czy też dostarczanej w formie zastrzyków. Nie może natomiast zastąpić insuliny w razie braku tego hormonu w organizmie, np. u chorych na cukrzycę.

FIGI
Są jednym z najlepszych środków przeczyszczających. Swoją skuteczność w tej dziedzinie zawdzięczają temu, że zawierają dużo kwasów owocowych, które dostawszy się do jelit zasysają wodę, co z kolei zwiększa wolumen stolca. Namoczone wcześniej figi lub sok figowy najlepiej zażywać rano. Na bazie fig wytwarzana jest tzw. kostka owocowa. Do produktu tego dodaje się jednak senes, nie należy zatem przesadzać z jego konsumowaniem. Figi stosuje się nie tylko przy zaparciach czy hemoroidach, lecz także przy schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego.

GREJPFRUTY
Białe, czerwone, różowe, to owoce niezwykle soczyste i bogate w witaminy, przede wszystkim w witaminę C. Dietetycy polecają je osobom, które chcą schudnąć, lekarze tym, którzy pragną uchronić się przed jesienno-zimowymi przeziębieniami. Ponadto nie tylko smakowity miąższ ma najwięcej właściwości leczniczych, ale także wyciąg z pestek tego owocu. Zawiera on substancje zwalczające ponad 800 szczepów bakterii i wirusów oraz około 100 gatunków grzybów. Grejpfruty to doskonałe pożywienie oraz środek dietetyczny.

GROCH
Należy do warzyw strączkowych. Zawiera roślinny środek zapobiegający ciąży, który działa jak pigułka antykoncepcyjna. Przypuszcza się, że w Tybecie i w niektórych rejonach Indii liczba ludności utrzymuje się od 200 lat na tym samym poziomie tylko dlatego, że kobiety jedzą tam nadzwyczaj dużo grochu, co obniża ich płodność. Medycyna ludowa uznaje groch za bardzo dobry środek wzmacniający po przejściu ciężkich chorób.

GRUSZKI
Starszym ludziom, zwłaszcza tym z nadciśnieniem tętniczym (szczególnie, gdy schorzenie to jest uwarunkowane złą przemianą materii) warto zalecić, by przez dwa dni w tygodniu spożywali około 1,5 - 2 kg świeżych, dojrzałych gruszek. W gruszkach bowiem występują komórki kamienne, czyli twarde cząstki miąższu wielkości ziarenek piasku. Ludziom o wrażliwych jelitach, lub cierpiących na schorzenia dróg żółciowych gruszki w stanie surowym mogą zaszkodzić (lepiej więc używać owoców gotowanych). Medycyna ludowa ceni gruszki jako środek przyspieszający gojenie się ran i przeciwgorączkowy.

JAGODY
To owoce niskokaloryczne. Zawierają garbniki, kwasy organiczne, pektyny, sporo witamin z grupy B, prowitaminę A, witaminę C oraz dużo składników mineralnych - wapnia, potasu, magnezu, fosforu i żelaza. Czarne jagody mają właściwości lecznicze. Świeże owoce przeciwdziałają zapaleniu jamy ustnej, a podane z cukrem i mlekiem działają lekko rozwalniająco. Suszone mają właściwości przeciwbiegunkowe. Zalecane są jako nieszkodliwy i skuteczny środek przede wszystkim dla małych dzieci. Jagody pomagają także w regeneracji siatkówki, obniżają poziom cholesterolu w krwi.

JEŻYNY
Istnieją dwie odmiany tych owoców: czarna i fioletowa. O ich kolorze decyduje naturalny barwnik antocyjan - substancja, która zapobiega rozwojowi bakterii i sprawia, że sok jeżynowy bywa bardzo pomocny przy biegunkach. Natomiast świeże jeżyny, zwłaszcza spożywane w większych ilościach, mogą być przyczyną biegunek. Według medycyny ludowej warto też wykorzystać liście jeżynowe, z których można przygotować wyśmienitą herbatkę, doskonałą na lekkie przeziębienia.

KAPUSTA
W roku 1950 amerykański badacz Cheney odkrył substancję, która w większych ilościach występuje tylko w kapuście. Z uwagi na jej leczniczy wpływ na wrzody żołądka i jelit nazwał ją czynnikiem antywrzodowym. Wkrótce okazało się, że idzie tu o specjalny rodzaj białka. Medycyna ludowa już od dawna zna lecznicze działanie kapusty i soku z niej. Czynnik antywrzodowy występuje we wszystkich gatunkach kapusty. W praktyce najczęściej korzysta się z kapusty głowiastej. Od dłuższego czasu sok z kapusty znajduje się w oficjalnym spisie roślin leczniczych. Nadano mu także nazwę: sok kapusty warzywnej.

KARCZOCH
To pod wieloma względami bardzo osobliwa roślina. Liczne jego odmiany uprawiano już w starożytnym Egipcie, gdzie jako delikatne warzywo cieszył się ogromnym uznaniem. W Europie karczoch pojawił się stosunkowo późno, bo dopiero w XV wieku. Do głównych dolegliwości uzasadniających stosowanie leczenia karczochami należą: artretyzm, biegunka, choroby wątroby, cukrzyca, impotencja, miażdżyca, nadmierne stężenie cholesterolu lub mocznika we krwi, otyłość, ropne zakażenie skóry, zapalenie pęcherzyka żółciowego, zaparcia. Na te wszystkie dolegliwości najlepszy jest sok z liści karczochów.

KIWI
Obecnie rozróżnia się dwie odmiany: o małych i dużych owocach. Pierwsze są nazwane chińskim agrestem, drugie są sprowadzane z Nowej Zelandii i Kalifornii. Te smaczne i aromatyczne owoce zawierają około 1400 mg witaminy C w 100 gramach. Według medycyny ludowej obie te odmiany korzystnie wpływają na trawienie, ponieważ zawierają kwasy owocowe i jadalne pestki, które spełniają rolę środka spulchniającego stolec.

KOPER WŁOSKI (fenkuł, koperek)
To roślina z rodziny selerowatych, uprawiana jako warzywo. Ogonki liściowe mają podobne właściwości jak owoce kopru włoskiego, które są używane jako przyprawa i zioło, działając rozkurczowo. Ponadto działa na wzdęcia i na kaszel oraz pobudza gruczoły trawienne. W medycynie ludowej koper włoski stosuje się między innymi na takie dolegliwości jak ból głowy spowodowany niedokrwieniem.

MANDARYNKI
To owoce z niewysokiego drzewa cytrusowego pochodzącego z Chin. Mieszczą w sobie wiele kwasów owocowych i włókien, dzięki czemu przyspieszają trawienie.

MARCHEW
Warzywo to oraz pozyskiwany z niego sok są od dawna szeroko zalecanym środkiem leczniczym. Marchewka ma działanie miłe dla podniebienia, a ponadto uśmierza bóle brzucha, poprawia apetyt, wzbudza chęć do spełniania powinności małżeńskich, wzmaga wydzielanie moczu i sprzyja pozbywaniu się kamieni. Tak pisano o marchewce w 1563 roku, ale również dzisiaj jest ona cennym warzywem. Zawarty w niej olejek eteryczny (olejek lotny) wpływa ujemnie na mięśnie najczęściej występujących pasożytów jelitowych, czyli owsików i glist ludzkich i powoduje ich obumieranie.

MELON
Wśród melonów rozróżnia się trzy główne odmiany:- ananasowy ( o gładkiej powierzchni skórki)- siatkowaty ( o posiatkowanej powierzchni skórki)- kantalup (o prążkowanej powierzchni skórki)W medycynie ludowej wykorzystuje się te trzy odmiany do tych samych celów: jako środek odwadniający, przeciw zaparciom, hemoroidom i na schorzenia reumatyczne. Melony są stosowane również jako środek przeciwgorączkowy.

MORELE
To owoce drzewa z rodziny różowatych, uprawianego w strefie klimatów umiarkowanych ciepłych. Już Chińczycy znali morele przed pięcioma tysiącami lat i spożywali je bardzo regularnie, uważając, że przedłużają życie. We francuskiej medycynie ludowej do dziś panuje pogląd, że morele przeciwdziałają starzeniu się. Zaleca się je także jako środek regulujący trawienie oraz pomagający zwalczyć ogólne osłabienie organizmu, trądzik i chrypkę.

MORWA
To azjatyckie drzewo lub krzew, o jadalnych, słodkich owocach, podobnych do jeżyn. Uprawiana też jako roślina ozdobna. Medycyna ludowa uważa, że kwasy owocowe, garbniki, pektyny i antybakteryjny barwnik powodują, że morwy wzmagają trawienie i zapobiegają infekcjom jelit.

OGÓREK
Nie ma drugiego warzywa, które by tak orzeźwiało i gasił o pragnienie. Jest on również niskokaloryczny, bowiem 100 g tego warzywa dostarcza zaledwie 12 kcal. Oprócz tego, że odchudzają, ogórki przyczyniają się do szybszego usuwania toksyn z organizmu, działają moczopędnie oczyszczając organizm. Sok z ogórków jest wypróbowanym środkiem na reumatyzm i artretyzm. Ogórek ma jednak jedną wadę. Zawiera silnie działający enzym - askorbinazę, który niszczy witaminę C. Nie powinno się więc mieszać w sałatkach ogórków z innymi warzywami. W przeciwieństwie do kiszonych, świeże ogórki są ciężkostrawne.

OLIWKI
Już starożytni Rzymianie byli zdania, że regularnie spożywający te owoce zapewniają sobie długie życie i krzepkość. Niedojrzałe oliwki są zielone, dojrzałe czarne, przy czym te ostatnie mają o wiele bogatszy skład. Według medycyny ludowej oliwki wspomagają wątrobę w jej działaniu odtruwającym. W krajach południowych są najczęściej stosowanym środkiem przeciw zatwardzeniu. Przypisuje się im również działanie lecznicze w przypadku artretyzmu i cukrzycy, a chcąc zapobiec tym schorzeniom, jada się chleb z dużą ilością oliwek oraz cebuli. Z oliwek wytłaczany jest olej używany do celów spożywczych, kosmetycznych i leczniczych.

PIETRUSZKA
Rozpowszechnił ją w Europie w VII wieku Karol Wielki. Pietruszka jest wieloletnią rośliną, pochodzącą z krajów śródziemnomorskich. U nas uprawia się pietruszkę korzeniową i naciową. Świeże liście pietruszki zawierają wiele witamin: C, A, E oraz żelazo, magnez, miedź, wapń, potas, fosfor, mangan. Pietruszka ma działanie krwiotwórcze, poprawia krążenie, przeciwdziała pogarszaniu się wzroku, zapobiega krzywicy i szkorbutowi, ma właściwości moczopędne i odtruwające. Starty korzeń pietruszki łagodzi ból po ukąszeniu owadów.

PIGWA
To azjatycki krzew lub drzewko z rodziny różowatych. W zależności od rodzaju miąższu rozróżniamy pigwy jabłkowe i gruszkowe. Pigwy gruszkowe są bardzo aromatyczne. Toteż nieprzyjemny zapach z ust, będący bolączką wielu osób, można lepiej i dyskretniej usuwać przez żucie suszonej pigwy gruszkowej niż np. mięty. Przetwory uzyskane z soku pigwy są zasobne w kwasy owocowe, pektyny i garbniki. Dzięki temu stanowią doskonały środek antybiegunkowy.

POMIDOR
Warzywo to zawiera wiele cennych substancji, które wspomagają nasze serce, skórę, poprawiają samopoczucie. Pomidory są bogate w witaminę C i karotenoidy, z których nasz organizm wytwarza cenną witaminę A. Zawiera także witaminy z grupy B oraz witaminę K, sód, wapń, potas, żelazo i miedź. W pomidorze sporo jest soli magnezu (leczy serce), potasu (ujędrnia skórę, wzmacnia mięśnie) i bromu (koi nerwy). Ponadto pomidory działają na organizm odkwaszająco i odwadniająco. Zmniejszają ryzyko zachorowania na raka trzustki i raka szyjki macicy, przeciwdziałają zaparciom. Są niskokaloryczne.

POZIOMKA
Występuje niemal w całej Europie i Azji. Znane są różne odmiany uprawne, a najwyżej jest ceniona poziomka bezrozłogowa, długo owocująca. Do lecznictwa wprowadziła to ją Hildegarda w pierwszej połowie XII stulecia. W liściach poziomki stwierdzono około 6 garbników pirokatechinowych, flawonoidy, kwasy organiczne, ślady olejku eterycznego i sole mineralne. W świeżych owocach występują karotenoidy, związki cukrowe, kwasy organiczne, witamina C, antocyjany i sole mineralne.
Poziomka (liście) działa ściągająco, moczopędnie, przeczyszczająco, trawiennie, przeciwbiegunkowo i bakteriobójczo.
Owoce poziomki mają działanie odżywcze i witaminizujące. Sok i owoce mają właściwości odtruwające, czyszczą krew i regulują przemianę materii.

RZODKIEWKI
Pojawiają się wiosną jako pierwsze warzywo z gruntu. Zawierają witaminy C i B, sporo siarki, magnez oraz potas. Francuzki nazywają je jarzyną pięknych włosów, gdyż siarka między innymi reguluje pracę gruczołów łojowych. Przede wszystkim cenione są za walory smakowe. Rzodkiewki zjedzone po ciężkostrawnym posiłku zapobiegają niestrawności i tzw. zgadze. Zawierają bardzo niewiele kalorii, należy je jednak jeść bardzo ostrożnie, ponieważ zaostrzają apetyt. Mają też zastosowanie w przypadku chronicznych schorzeń dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego.

Cdn.